Skûtsjesilen: wedstrijdzeilen met oude vrachtschepen

wynenerZjy

Wie Friesland noemt, zegt waarschijnlijk al snel skûtsjesilen. Want wie kent deze typische Friese watersport niet? Elk jaar vindt de traditie van het ‘skûtsjesilen’ plaats op de Friese wateren. Een wedstrijd op ‘wynenerzjy’, wat windenergie betekent in het Fries. Skûtsjesilen betekent wedstrijdzeilen met oude vrachtschepen. Daarmee worden diverse dorpen en Elfsteden aangedaan. Niet alleen de strijd tussen deze traditionele vrachtschepen is een beleving. Want dagenlang zijn de plaatsen waar de wedstrijden worden gehouden in feeststemming. We stromen even terug in de tijd om meer te weten te komen over deze echte Friese traditie.

Skûtsjes: de vrachtwagens van vroeger

Het skûtsje was jarenlang hét vrachtschip voor de Friese binnenwateren. Vrijwel alle dorpen in Friesland waren via het water bereikbaar. De skûtsjes waren de ‘vrachtwagens’ van toen en de vaarten de snelwegen. Je spreekt het uit als ‘skoetsje’, wat Fries is voor schuitje. De vracht van deze zeilschepen bestond vooral uit turf, aardappelen, suikerbieten, vruchtbaarde terpaarde, mest en bouwmaterialen. De schippersgezinnen hadden hun huis in het woongedeelte van het schip: de roef. Dat was klein, maar met een beetje passen en meten ging het ‘krekt’, precies dus. Varen deden ze op windenergie, óf op eigen kracht. Want geen wind of tegenwind? Dan gingen vrouw en kinderen of de knecht van boord om het ‘skûtsje’ te jagen. Oftewel het schip met spierkracht schip met voorttrekken. Dit noemde men ‘yn ‘e beage rinne’, oftewel in het tuig lopen om een schip te trekken.

De eerste wedstrijden tussen skûtsjes ontstonden op de momenten dat er geen vracht te vervoeren was. De schippers hadden dan geen werk en tijd over. Ze besloten daarop met elkaar de strijd aan te gaan op het Friese water. Eens kijken wie er het snelst was, gewoon om even de tijd te doden en te ontspannen. Al snel werden de eerste ‘officiële’ wedstrijden georganiseerd door cafébazen en groepen liefhebbers. Er konden zelfs prijzen worden gewonnen. Zo stond in de Leeuwarder Courant van 12 augustus 1834 deze advertentie:

"Eenige liefhebbers van zeilen te Sneek gedenken aldaar te laten verhardzeilen, op Woensdag 20 Aug. 1834, des namiddags precies te half twee ure: Eene fraaije en net bewerkte Zilveren Zaktabakdoos, door Veerschepen en Snikken van 8 el, 207 streep en daarboven".

Wedstrijd skûtsjesilen gered

Vrachten vervoeren met zeilschepen had door de komst van gemotoriseerde boten alleen geen toekomst meer. Na 1945 hield het skûtsjesilen daardoor op. Maar iedereen besefte dat de skûtsjes een varende traditie moesten blijven. Skûtsjesilen hoort bij Friesland! Gerben van Manen uit Drachten was zelf een zeilliefhebber. Hij nam na de oorlog het initiatief om de Sintrale Kommisje Skûtsjesilen (SKS) op te richten. Vanuit de SKS werden de wedstrijden georganiseerd. De populariteit was enorm. Er moest al snel een maximumaantal deelnemers worden ingesteld van veertien deelnemers. Skûtsje-eigenaren die hierdoor niet konden meedoen, besloten in 1981 de Stichting Iepen Fryske Kampioenskippen Skûtsjesilen (IFKS) op te richten. Nu organiseren zowel de SKS als de IFKS elk jaar door heel Zuidwest Friesland wedstrijden, die zowel door inwoners als toeristen goed bezocht worden.

Winnen met de minste punten

Bij het skûtsjesilen gaat het vooral om de eindzege. Die behaal je door als schipper met je bemanning heel goed samen te werken en alle dagelijkse wedstrijden zo goed mogelijk te varen. Het resultaat van de dag bepaalt de hoeveelheid punten. Aan het einde van alle wedstrijden worden de punten opgeteld en degene met het minst aantal punten is de winnaar. Kom je als negende binnen, dan krijg je namelijk negen punten en als tiende krijg je tien punten. Het is dus zaak om elke dag zoveel mogelijk bij de eerste skûtsjes te zijn en zoveel weinig mogelijk punten te verzamelen.

vanaf de rondvaartboot

Iedereen kan de wedstrijden bijwonen. Vanaf de kant zijn de skûtsjes in actie goed te zien. Je kunt ook dichterbij komen, door het water op te gaan. Dat kan met je eigen boot, maar zorg dat je uit het wedstrijdgebied blijft. Er worden ook veel rondvaarten georganiseerd tijdens de wedstrijden. Je komt dan op een veilige afstand dichtbij en ervaart nog meer wat het skûtsjesilen inhoudt. Houd de agenda in de gaten voor de wedstrijddata en boek via VVV Waterland van Friesland zo’n unieke rondvaart.

Bekijk de Uitagenda voor actuele wedstrijddata

Ga zelf skûtsjesilen

De kans is groot dat je daarna de smaak helemaal te pakken hebt. Het skûtsjesilen is verslavend, om naar te kijken, maar eigenlijk ook om te doen. Buiten de wedstrijden om maken diverse schippers het mogelijk om een keer mee te gaan met een skûtsje. Er worden diverse zeil- en vaartochten georganiseerd. Heb je zelf een boot of ben je van plan een boot te huren? Dan kun je ook altijd nog de ‘SKS Vaarroute’ volgen. Deze tocht is 135 kilometer lang. Je ervaart hiermee de nostalgie van de SKS-kampioenschapstour. Je maakt kennis met de dorpen, steden en streken die door de skûtsjes worden aangedaan. Kun je toch zelf een beetje skûtsjesilen en je een ‘oprochte Fries’ voelen. Een oprechte, echte Fries dus.

Maak een rondvaart
Maak een rondvaart

Hoe leuk is het om vanaf het water de wedstrijd te bekijken. Veel rondvaarten worden exclusief georganiseerd rondom de wedstrijddata van het skûtsjesilen. Bekijk het overzicht van deze en alle andere rondvaarten in Waterland van Friesland op onze website. Veelal boek je direct online!

Boek een rondvaart
SKS Vaarroute
SKS Vaarroute

Maak met de SKS vaarroute kennis met de SKS-dorpen, steden en gehuchten die elk hun eigen charme en gastvrijheid hebben. Op de kaart zijn de plaatsen, waar regulier de SKS haar wedstrijden zeilt, met elkaar verbonden als vaarroute voor een SKS-beleving op én rond het water.

Bekijk de route
Ga mee op een skûtsje
Ga mee op een skûtsje

Samen met een ervaren schipper ga je met een groep skûtsjesilen en ervaar je deze eeuwenoude traditie zelf. Naast een skûtsje kun je ook denken aan varen met een praam of een aak. Stap aan boord, heis de zeilen en geniet van de prachtige Friese wateren!

Ga mee aan boord
Bezoek het Fries Scheepvaart Museum
Bezoek het Fries Scheepvaart Museum

Ontdek bij het Fries Scheepvaart Museum in Sneek meer over de historie van de Friese wateren, waaronder het skûtsjesilen. En wist je dat Friesland vroeger een oorlogsvloot had? En dat de palingvissers uit Heeg in Londen over een eigen aanlegplaats beschikten? Je ontdekt het allemaal in het Fries Scheepvaart Museum.

Bezoek het museum
Vaarroute langs watericonen
Vaarroute langs watericonen

Ontdek tijdens deze meerdaagse vaarroute de 13 bijzondere waterwerken- en wegen van Waterland van Friesland en kom in de mooiste steden en dorpen. Onderweg geniet je van de Friese wateren en prachtige vergezichten.

Bekijk de route